Monday, November 10, 2008

UNION TERRITORY(India Kumpi Uh) GAM: DAMAN LEH DIU

GAM-OPZIE(Geography)

DAMAN :
Daman biel Gujarat gam Valsad biel in simlam, suolam leh mâllam teng ah a kîmkot hi.
Damanganga luipi in Daman kêhni in a khen hi; Moti Daman leh Nani Daman ahihi.
Daman biel pen India gam tumlam tuipipang a om ahia,parallels 20°- 27'- 58. leh 20°- 22'- 00. latitude north leh meridians 72°-49'- 42 leh 72°- 54'- 43 longitude east of Greenwich kikâl a om ahi.A dung sim leh mâl patsa gamlapên km 11 pha,a vâi tumlam leh suolam km 8 pha ahi.
Tuipi tunga sândân miter 12 ahi.

DIU :
Gujarat simlam gamkithum dawn a om ahi. Una biel toh tuipi tunga kidaw lei ni a kizop ahi. Diu
Diu biel pen parallels 20°-44'-34 leh 20°-42'-00 latitude north,meridians 71°-00'-24 leh 70°-52'-26 longitude east of Greenwich kikâl a om ahi.
A dung sim leh mâl km 4.6 ahia,a vâi suolam leh tumlam km 13.8 ahi. Gamzâng gam ahi.
Tuipi tunga a sândân miter 6 ahi. Muol nêute lah a sângpên miter 30 ahihi.
Daman leh Diu a kigawm a letdân km 72(72 sq.kms) pha ahi. Singtânggam(rural) sq.km 66.40 a pha a,khopi(urban) sq.km 5.60 a pha hi.

OPNA MUN(Location)
Union Territory gam Daman leh Diu pen India gam tumlam tuipang a om ahi uhhi. Daman leh Diu khopi Moti Daman ahi. Daman pen Vapi meilêngsai apatin km 14 tuom ahi. Mumbai apatin km 176 tuom ahi. Surat apat in km 100 vêl ahi. August Kranti Rajdhani nichin Delhi(Nizamuddin train station) apatin a tâi zing hi. Vapi meilêngsai ah minit 4 maimai khawl sungin a kikum let hi.

Diu pen tuikuolgam nêunou khat ahia, Junagarh(Gujarat gam) biel sunga om Una khuo toh kinâi ahi. Delwada meilêngsai apatin km 9 tuom ahi. Diu biel(district) phal lienzaw lang Gujarat gam toh kipe ahia, khumi mun khu Ghoghla kici ahi. Diu apatin km 25 a gamla; a phal nêuzaw Simar kici pen Gujarat gam sungin kîmkot ahi.

DAMAN TÂNGTHU(History of Daman)
Portuguese mite'n Daman leh Diu kumzalom 4(li) vâl a na uh zou un 1961 kum December ni 19 niin Daman leh Diu na zâlênsah u'a, tuachiin India Kumpi nuoiah Union Territory of Goa,Daman & Diu kichiin a na ki-uh uhhi.
1987 kum May hla in Goa gam in kumpihina(statehood) na nga hi. Tuami toh kizuiin Daman leh Diu gamte zong Goa gam patsa'n a na kiphalkhen a,1987 kum May hla ni 30 niin Union Territory ki-uhna na piengkhie hi.

Tânglâi B.C 2na apat B.C 13na tan in, Daman khu Lata gamkai sagi lah ah khat in na pang hi. Ashoka kumpi hun in Maurya Lênggam zong na hikha dínga up ahi. Kushana Kumpite'n zong a na uh kha dânin na kigên hi.

A.D 125 lâiin Satavahana kumpipa Satkarni I, in Kushana kumpi Ksaharatas a na delgam a,tua zaw in a na uh hi.
A.D 150 tuom in Ujjain gam a na kipandoh; Kshaharata gâllêngte'n Satavahana gam uhte a nuoinet zou u'a, tuana kuon in,A.D 150 apatin A.D 249 tan in a na uh uhhi.
A.D 249 zou apat A.D 416 tanin Abhir kumpite'n a na uh uhhi.

Kalachuri uhpi Mahishmati kumpi Krishnaraja leh a zaluote khutnei ah A.D 609 tan na om hi. Badami gam a Chalukya mite kumpipa Mangale in Kalachuri kumpi Budharaja na nuoichimit in A.D 671 tan na uh uhhi. A hlâh a suonte uh; Lata ahisihleh Navasari Chalukya na kichi uhhi. Amate'n Navasarika patsa'n Daman gam Badami Chalukyate neia omlou in na uh uhhi.

Madmud Shah Begada,Gujarat kumpipa'n 1465 kum in Jagatshah Daman kumpipa na nuoinet a,siekaina na bawl hi. Naranshah in Jagatshah za na luo in,A.D 1470 patsa'n 1500 kum tan na uh hi. Dharmshah II in A.D 1500 patsa'n 1531 kum tan na uh hi.
1523 kum patsa'n Portuguese mite'n Daman tembawsai(port) na enla mama uhhi.
Tam veipi na sim zaw un,1559 kum in Gujarat kumpipa Shah patsa'n kithukimna(treaty) khat na bawl dungzuiun Portuguese mite'n Daman pen na uh uhhi. 1961 kum zalênna gâl kisât tadongin a na uh khinkhian uhhi.

DIU
Diu pen Chandragupta Maurya,Maurya lênggam kumpipa(emperor) in Pushagupta kumpinêu tungtawnin na uh hi. Saurashtra bielkai sunga kumpinêu a na pan lâiin Girnar khuo Junagadh biel sungah khopi na sa hi.
Diu gam Greek kumpi Eukratides in zong a na uh hileh kilawm(171-150 B.C).

Gujarat kumpite(Sultans of Gujarat) in kum za leh sawmnga tuom a na uh uhhi.
1535 kum in Portuguese kumpinêu De Cunha in Diu nuoinet díngin a na kuon uhhi. Himaleh,Gujarat kumpipa'n Bahadur Shah in na nangzou hi. Tua hun toh kizawitawn in,Mughal kumpipa Humayun in Bahadur Shah gam a na sim a,a langkhat ah,Portuguese mite'n Diu kotpi na phûhkêh sawm uhhi. Tuachia a na buoizâh bepin Gujarat kumpi Shah in Portuguese uhpipa Nuno De Cunha toh 1535 kum October ni 25 niin tuipi ahizongin gam ahizongin,gâl leh sa a op leh kihutuo díngun kithukimna khat a na bawl uhhi.
Tuami kithukimna dungzuiin De Cunha in Diu gam ah kulpi lam phalna na kipie hi.
1546 kum in Portuguese mite'n Diu a nuoinet u'a,1961 kum tanin a na uh uhhi.

Source: Series 29: Goa, Daman and Diu, District Census Hand Book, Census of India, 1981.


GAM KI-UHDÂN(ADMINISTRATIVE SET UP)

Daman leh Diu UT gam uhna sungah kho 26(sawmni leh guh) Daman ah kho 22 a om a, Diu ah khuo 4 maimai a om a, tam khuo 26 opna sungah biel/district 2(ni) a om hi. Khantouna lam toh kisaiin, Block 2(ni),Taluka/Tehsil 2(ni), Municipal Council 2(ni), District Panchayat 1(khat Daman leh Diu kitâng),Village Panchayat vâihawmna 14(sawm leh li); Daman ah 10, Diu ah 4 a om hi.

(A) GAM UHNA [ADMINISTRATIVE STRUCTURE]
Sr.No. Particulars Unit Daman Dist Diu Dist Daman & Diu
1. Districts Nos. 1 1 2
2. Talukas/Tahsils Nos. 1 1 2
3. Blocks Nos. 1 1 2
4. District Panchayat Nos. ------- 1 -------- 1
5. Village Panchayats Nos. 10 4 14
6. Villages Nos. 22 4 26
7. Municipal Councils Nos. 1 1 2
8. Towns Nos. 1 1 2
9. Urban Wards Nos. 15 13 28

(B) GAM VÂIHAWMTE/UHTE[ADMINISTRATIVE AUTHORITIES]
(i) U.T Vâihawmna[U.T. Administration]
1. The Administrator
2. The Development Commissioner
3. The Finance Secretary
4. The Dy. I. G. Police
5. The Conservator of Forests
6. The Supdt. Engineer, PWD.
(ii) Biel Vâihawmna[District Administration]
1. The Collector, Daman
2. The Collector, Diu
(iii) Managing Directors
1. Omnibus Industrial Development Corporation
2. SC, ST, OBC Corporation
(iv) Commissioner (VAT)
(v) Directors
1. Medical & Health Services
2. Accounts
3. Social Welfare and Education


MISING SIMNA[POPULATION STATISTICS]
AREA & POPULATION ( CENSUS OF INDIA : 2001 )
Sr. No. Particulars Unit DamanDist Diu Dist Daman &Diu %
AREA *
Rural Sq.Kms. 65.50 22.24 87.74 78.33
Urban Sq.Kms. 6.50 17.76 24.26 21.67
Total Sq.Kms. 72.00 40.00 112.00 100.00
MISING[POPULATION]
i) Rural Nos. 78219 22637 100856 63.75
ii) Urban Nos. 35770 21578 57348 36.25
Total Nos. 113989 44215 158204 100.00
iii) Males Nos. 71634 20878 92512 58.48
iv) Females Nos. 42355 23337 65692 41.52
Total Nos. 113989 44215 158204 100.00

MISING HIZÂT[POPULATION TREND] % Increase
1961 Nos. 22390 14280 36670 --
1971 Nos. 38739 23912 62651 70.85
1981 Nos. 48560 30421 78981 26.07
1991 Nos. 62101 39485 101586 28.62
2001 Nos. 113989 44215 158204 55.73

POPULATION CHARACTERISTICS
i) Sex Ratio no. of females
per 1000 males 591 1118 710 --
ii) Population Density
per sq. km. 1583 1105 1413 --
iii) Census Houses nos. 37007 16895 53902 --
iv) Households nos. 25127 9215 34342 --
v) Average Household size
Members per household 4.54 4.80 4.61 --

POPULATION OF SPECIAL CATEGORIES ( 2001 CENSUS )
Nos. % Nos. % Nos. %
i) Scheduled Castes(SC) Total 3065 2.69 1773 4.01 4838 3.06
ii) Scheduled Tribes (ST) Total 13881 12.18 116 0.26 13997 8.85
(STs: Dubla 10366,Dhodia 1925,Varli 1485,Nayaka 113,Siddi 108)

LÂITHEITE MISING[LITERATE POPULATION (2001)]
Sr.No. Particulars Unit Daman Dist DiuDist Daman & Diu
Literacy Rate
Total % 80.65 71.38 78.18
Male % 87.38 84.39 86.76
Female % 68.60 60.09 65.61
Rural % 79.79 60.51 75.83
Urban % 82.57 81.87 82.31

* Source : Primary Census Abstract Series 26, Daman and Diu, Census of India 2001.

No comments: