O, Pupa lâukha: A tribute to Pu T. Ngulzakhup 1918-2009

JCA(1954) founding Chairmanpu T. Ngulzakhup sini(20/3/2009) in a tu a tate opna mun; Bharatnagar, New Delhi ah ka va vâhlut leh, unau Delhi Lutheran Church te’n ama sunna kibawl sawm ahi, chiin ei na hil uhhi. Tuachi ahileh, chiin kei zong kipâhtahin tuami hun mang dingin ka nu-uh; Nuomzavung toh ka ngah u’a, naupangte toh ka khawllim uhhi. JCA founderpa ngaituona leh sepkhiette thei khomkhom in ka na kikum uhhi. Kum sawmgiet val tusawn mom sawn muthei a, kum sawtpi Pasien ama a damsah hiva chiin zong ngaidan ka kikum uhhi. JCA founderpa sini in bangtengpi ka tuottuot a, tuotmaw tuotthei tampi ka na tuot hi.

JCA founderpa’n tuni dinmun a Zo/Zou hlattuomte ding dingin na mamu masa sâm lou ding hi a!, bangchi tuh in a lungtang ah na a sa tuntun diei maw? chiin ka tuot hi.

“Tangkuong tunga lungsim sinsim khâu bang na huol kawm a, sun annkhing na neh laite uh, ka lungsim in ka tuot zêl hi. Tuni donga Zogam mieldante ka tuottuot chiengin, tua hun laia Zogam bangchi tuh a na miel a na hi diei aw ? chi bang ka ngaisut let hi”


U Haulam leh U Kamkhosoi te pa ahi chi zong tammi ni in ka thei pan hi. U Haulam Sugnu khuo a a’ng pêm hun lai ka na thei a, ka be ka phung ahi, chi zong ka na thei a, hinaleh, JCA founderpa tapa ahi chi pen ka na theikha vawt hilhiel sih hi. Tam bang thute ka’ng thei bep in, JCA founder khat ka neusen pienna khuo; Sugnu gamlei a, a’ng kivuithei pen ka mimal lungsim ngaituona toh hampha ka kisa a, ka lung a dam mama kawi mawh hi!

Zogam mielnate tânvâh dinga na kalsuon I pu I pate; tapidaw masate lungsim ngaituona thupi ka sa hi, thupi na lawmlawm u’e ! chi loungâl gendan ding, a dang ka tuotdoh thei tuon sih hi. Bangchih chiengin Zogam mielnate kei zong ka suvahthei diei? chiin ka lung ka huol ngitnget hi. Zogam ah lah va kalsuonthei si’ng, Delhi beh ah, bang ka bawlthei ei ? chi ka ngaisutna ahita mai hi.

I Pu I Pate pen Biehna khat a na luongkhawm dieldiel sa lai, bang khopihui leh solna lummei na kâikhum a’diei maw ? chi’n ka lungsim ka tuottuot let mawh hi. Tumlam huisie lâng a’diei maw? Suolam?, Mâllam huisie lâng a’diei maw? awle, Simlam tongsie?
Zohâm ngawingawi a, Laisiengthou(Holy Bible) nei ding a na ut va tun lai u’a, a lungsim tuotdan ding uh, ka geldoh kia hi. Mite’n Zote simmaw leh musit bawl a, na bawl lai u’a, ni mu masa hla mu masate ahi u’a, bangteng lunglai a na huol khawm zel ding uoi maw? chiin ka tuot sawnsawn hi. Lungkituoh tahin, Zo/Zou Bible neitheina dingin, Zomi Inter confessional Bible Translation Committee khat a na phutkhie uhhi. Tam committee in Holy Bible in Zo kichi pen kum 7sagi sung vingveng na letdoh uhhi. Zaitha pat bang sai in a sun a zan in, I pu I pate ham ngêl zang a, Laisiengthou nei ding chiin khamul saupipi khawi pawlkhat toh kiteh in mi simmaw nawn lou dingin hating pet pum in na pang chiet uhhi.
Ahi’nlah, Holy Bible in Zo a’ng kizaw in, Simlam huisie hing lâng in, tongsie zatam Zo/Zou te sinlai sungah solna lummei bangin a na kâisah zou hi. Simlam Zolengthe khuong in na pu na pate lungtang simmaw unlen, na pu na pate hâm ngaina sih unlen, kouma lungtang leh mikang sapkângte lungtang pozaw uh lachin pen na khangtou zaw ding uhhi, chiin solna sâisîp a na mutkhum chietta uhhi. Simlam sâisîp tum ngaina mite’n Zo/Zou te pupa tongdam ngainou leh luonsiem nou khâu bang na sâttan hiauta uhhi. Zu bang mawl mielmiel Zo/Zoute nâu bang na sângta uhhi. Hêmlam tongluon a ngai amah? a ngailou ahiei? chi zong na siel manta sih uhhi. Apocripha, Apocripha, Apocripha chiin Zo Holy Bible tungah mawna lienpi na tungsahta uhhi. Apocripha laigil sunga tongdam luonsiemte simlou dingin sanggam aw, na nuntatna pammai ma e, maw!

“O, pupa lâukha Apocripha simthu tâng a tuon ah, na na theikha mawngmawng ei maw? chiin na’ng dong va’ng chi leng lah, hânkhuh bing kêikûi bangta mawh e!
O, Sienmang na vontawite simlei tunga Apocripha zieh a na sapsiet amah? ke’n awithei malmal si’ng e!. Na Vontawite na’ng sapsiet hilou e, Simlam tongsie luong in, na Zogam lei a, solna lummei na kâisah hibou e!, ka chi chiengin sinlai ah na sa’ng e, Tung a Sienmang aw e, Zo/Zou vontawite leh Pupa lâukha samgi bang khen nang Apocripha aw samsietna na tang t’aw ka chi diei leh, awleh, ka chi sih diei ?”

Zomi Christian Labupi(1959? copy) a na sutkhiette uh, ka vêl chiengin, lahâm(peotic language) tampi a na zang leng u’a, a pu a pate kamzah, hâmkam thûhtaha a na gawlching(preserve well) na lailai thei dante uh, ka ngaisut chiengin loupi ka sa hi. Tulai hun chiengin a tu a tate’n Zohâm mangngil dehdeh ta mana’n uh leh zong, laigiel lam ah a pu a pate ham a kemching tinten na lai u’a, tami zong thupi leh loupi ka hi.
Tui bang luong khawm dieldiel a Zogam miel lah a Sienmang chinthu khâu bang na zunte ke’n Salam lienpen ka pie hi.

Note: Tami article pen ka Office sunga ka tuot zuaiteng ka’ng giel ahihi, koima kapna ka giel ahi sih hi. Hithei bang hileh, hlattuomte kigawmkhawm a LABU na sut sawm pen uh, tungah Zogam Labu ahisihleh Zo Tapidaw Labu chi bang minvawthei uh lachin deihuoi ka sa hi. Zou a’ng kizah leh, pen Kawlgam a I unau Zote’n hing zang lou maithei ahimanin, Kawlgam a kipomthei ding Spelling zahsawm un chia ka ngaidan ka’ng pieh ahibou hi. Genkhiel kitheisiem va ui.
Philip Thanglienmang
DANICS, M.A(Linguistics)